Αβερρόης

Ο Αβερρόης

Ο Αβερρόης (1126 - 10 Δεκεμβρίου 1198) (αραβικά: ابوالوليد محمد بن احمد بن محمد بن رشد‎ ​ Abū l-Walīd Muhammad ibn Ahmad ibn Muhammad ibn Rushd (1126 - 10 Δεκεμβρίου 1198), γνωστός και ως Ibn Rushd) ήταν Ανδαλουσιανός πολυμαθής Μουσουλμάνος, ειδικός στον Αριστοτελισμό, την ισλαμική φιλοσοφία, την ισλαμική θεολογία, τη σαρία, καθώς και τη νομολογία, τη λογική, την ψυχολογία, την πολιτική και την ανδαλουσιανή κλασική μουσική θεωρία και τις επιστήμες της ισλαμικής ιατρικής, αστρονομίας, γεωγραφίας, μαθηματικών, φυσικής και ουράνιας μηχανικής. Γεννήθηκε στην Κόρδοβα της Ισπανίας και πέθανε σε ηλικία 72 ετών στο Μαρακές.

Εποχή και βίος

Θεωρείται σχεδόν αδύνατο να κατανοήσει κανείς τον βίο, τη πολιτεία και τις θεωρίες του Αβερρόη, αν προηγουμένως δεν λάβει υπ΄ όψη του τρία σημαντικά δεδομένα:

• α) Το στενοκέφαλο θρησκευτικό φανατισμό, που στην εποχή του, βάρυνε όχι μόνο τους Χριστιανούς αλλά και τους Μουσουλμάνους καθώς και τους Εβραίους. 
• β) Το πνεύμα της αντιζηλίας και του φθόνου μεταξύ των πνευματικών παραγόντων, ένα φαινόμενο που παρατηρείται από την αρχαιότητα μέχρι και σήμερα. Και 
• γ) Την τότε κατάσταση της αραβοκρατούμενης σημερινής Ισπανίας που ήταν χωρισμένη σε αντιμαχόμενα αραβικά Βασίλεια, που συγκλονίζονταν από εσωτερικές κομματικές ή δυναστικές συρράξεις και εναντίον των οποίων οι Καθολικοί ηγεμόνες της Δύσης επιχειρούσαν συνεχείς επιδρομές. 

Κάτω απ΄ αυτές τις συνθήκες ο αραβικός πολιτισμός, μέσα στον οποίο μεγάλωσε και ανατράφηκε ο Αβερρόης, γνώρισε μεγάλη άνθηση. Πρώτος δάσκαλος ήταν ο πατέρας του Ροσντ, οποίος ήταν «καδής» (= αρχιδικαστής) στη Καρδούη (Κόρδοβα) και ο οποίος φρόντισε να εξασφαλίσει για το γιο του επιφανείς δασκάλους μεταξύ των οποίων και ο περίφημος Ίμπν Τζοχάρ ή Αβενζοάρη.

Η Κόρδοβα σήμερα πλάι στον ποταμό Γκουανταλκιβίρ 

Ο νεαρός Αβερρόης είχε την τύχη να μαθητεύσει κοντά στον ιατροφιλόσοφο και πολιτικό Ίμπν Ταφάιλ, Μεγάλο Βεζίρη του ηγεμόνα Γιουσούφ αλ Μανσούρ, του οποίου η εξουσία εκτείνονταν και επί της ΒΔ. Αφρικής. Χάρις σ΄ αυτόν, ο Αβερρόης ανέλαβε δικαστής στη Σεβίλλη (1169), έπειτα στη Κόρδοβα (1184), χωρίς όμως και να διακόψει τις σπουδές του. Στη συνέχεια ο προστάτης του ηγεμόνας Αλ Μανσούρ τον κάλεσε στο Μαρόκο για να του αναθέσει υψηλά καθήκοντα στα οποία και ανταποκρίθηκε ο φιλόσοφος. Αφού οργάνωσε τις εκεί κρατικές υπηρεσίες, επέστρεψε στη γενέτειρά του προκειμένου να αναλάβει τη διεύθυνση της Σχολής που είχε εν τω μεταξύ ιδρύσει.

Τότε εκδηλώθηκε εναντίον του διπλή αντίδραση. Αφενός, η δικαιολογημένα μεγάλη του δόξα διέγειρε το φθόνο ορισμένων αντιπάλων του που μετήλθαν ταπεινά και ανόσια μέσα προκειμένου να τον βλάψουν ηθικά, αφετέρου, οι προοδευτικές ιδέες του εξήγειραν το φθόνο των φανατικών Μοτακαλλέμιν (φανατικών μουσουλμάνων ιεροδιδασκάλων και ιεροσπουδαστών του Κορανίου), που παρά την αμάθειά τους κατείχαν το μονοπώλιο της μουσουλμανικής ορθοδοξίας. Έτσι η μελανότερη ίσως σελίδα της ιστορίας του 12ου αιώνα συνίσταται ότι ακόμη και αυτός ο περίφημος Αβενζοάρης, ο μέγας ανθρωπιστής, υπέρμαχος των επιστημών και απόστολος της συναδέλφωσης των λαών, ξέπεσε μέχρι του σημείου να συμμαχήσει με τους Μοτακαλλέμιν για να εξοντώσει με κάθε τρόπο τον μαθητή του Αβερρόη.

Άγαλμα του Αβερρόη στην πατρίδα του την Κόρδοβα

Ο Αβερρόης όμως αντεπεξήλθε με θάρρος και ακατάβλητη δύναμη, αλλά τότε οι Μοτακαλλέμιν, εφάμιλλοι των Ιεροεξεταστών, προέβηκαν στο ακόλουθο τέχνασμα: Κάλεσαν εγκάθετους ιεροσπουδαστές και νέους των καλύτερων οικογενειών της Κόρδοβας σε δημόσια ανοικτή συζήτηση με τον Αβερρόη. Τότε του έθεσαν το ερώτημα αν και κατά πόσο ο ίδιος πιστεύει ότι το Κοράνιο συμπεριλαμβάνει όλες τις επιστήμες, την ανθρώπινη σοφία αλλά και πως κάθε συναφή έρευνα που γίνονταν ότι αντέβαινε σ΄ εκείνο. Ο Αβερρόης απάντησε πως όλα τα ιερά βιβλία όλων των θρησκειών είναι οδηγοί υψηλής ηθικής και οι μη συμμορφούμενοι με τις διδασκαλίες είναι κοινοί υποκριτές. Πέρα όμως αυτού δεν θα πρέπει και η Βίβλος του Προφήτη να θεωρείται ως πανδέκτης όλων των ανθρωπίνων γνώσεων, αφού οι επιστήμες συνεχώς πλουτίζονται και διαρκώς προοδεύουν.

Έτσι δε χρειάστηκαν περισσότερα για να διωχθεί ο Αβερρόης κατά διαταγή του ηγεμόνα, που όμως, αν και κατάφερε να δραπετεύσει και να καταφύγει στη Φεζ (2η πρωτεύουσα του Μαρόκου) τελικά συνελλήφθη, φυλακίστηκε αλλά και εκτέθηκε σε δημόσιο εξευτελισμό. Μάλιστα κάποια Παρασκευή, ημέρα αργίας των Μουσουλμάνων μεταφέρθηκε στο τέμενος, όπου κατά τη δημόσια προσευχή εξαναγκάσθηκε να αποκηρύξει επίσημα και δημόσια όλες τις θεωρίες και επιστημονικές αντιλήψεις που είχε. Και ενώ το έπραξε συνέχισε να είναι δέσμιος και οι προσερχόμενοι μουσουλμάνοι τον έφτυναν στο πρόσωπο. Μετά δε την προσευχή επανέλαβε για 2η φορά την επίσημη δημόσια αποκήρυξή του όπου και τελικά αφέθηκε ελεύθερος. Πλην όμως κατασχέθηκε όλη η περιουσία του και πυρπολήθηκε η βιβλιοθήκη του.

Ράκος πλέον ο Αβερρόης έζησε σε έσχατη φτώχεια και στερήσεις και, όταν ο διάδοχος του ηγεμόνα που τον εξεδίωξε, ανέλαβε τη βασιλεία τον ανακάλεσε στην πρότερη επίσημη θέση του, ήταν πλέον αργά. Λείψανα μόνο της άλλοτε διάνοιας είχαν επιζήσει και το χειρότερο για τον ίδιο ήταν ότι ο σωματικός θάνατος άργησε πολύ μετά την πνευματική νέκρωσή του.

Έργα του

Στον Αβερρόη (όπως και στον Αβικέννα) οφείλεται κυρίως η διάσωση ιδεών και πολλών γραπτών της αρχαίας φιλοσοφίας. Έγραψε ιατρική εγκυκλοπαίδεια και σχόλια για σχεδόν όλα τα έργα του Αριστοτέλη. Η επιρροή του στον χριστιανικό σχολαστικισμό του μεσαίωνα είναι σημαντική. Τον 13ο αιώνα τα έργα του μεταφράστηκαν στα εβραϊκά.

Ο Ibn Rushd κατά την περίοδο 1179-81 έγραψε τέσσερα σημαντικά έργα:
Desicive Treatise
al-Kashf ‘an al-manahij (Επεξήγηση των Ειδών Απόδειξης στα Δόγματα της Θρησκείας)
Danima (Ευρετήριο της Θείας Γνώσης)
Τahafut at-Tahafut (Η Ασυναρτησία της Ασυναρτησίας), μια απάντηση στο έργο του al-Ghazali, Tahafut al-Falasifa (=Η Ασυναρτησία των Φιλοσόφων)

Τα φιλοσοφικά έργα του Αβερρόη ποικίλουν ως προς το εύρος τους. Έχει γράψει σύντομες πραγματείες πάνω σε θέματα λογικής, φυσικής, ψυχολογίας αλλά και σύντομα σχόλια σε έργα του Αριστοτέλη.

Ο Αβερρόης υποστήριζε ότι η αλήθεια, δεν είναι αγκιστρωμένη στις μεθόδους της πειθούς και της διαλεκτικής, αλλά στην καθαρή της μορφή βρίσκεται στα "αποδεικτικά" έργα του δηλαδή στα φιλοσοφικά έργα και ειδικότερα στα σχόλιά του στον Αριστοτέλη, όπου βασικός του στόχος ήταν να απαρτίζονται από φιλοσοφικές απoδείξεις.

Φανταστική συζήτηση μεταξύ του Αβερρόη και του Πορφύριου

ΕΠΙΣΤΗΜΗ

Ιατρική

Colliget

Αβερρόης έγραψε μια ιατρική εγκυκλοπαίδεια που ονομάζεται Kulliyat (Colliget) ("Γενικά", δηλαδή της γενικής ιατρικής), γνωστό στη λατινική μετάφραση του ως Colliget.  Έκανε επίσης μια συλλογή των έργων του Γαληνού, και έγραψε ένα σχόλιο στον Κανόνα της Ιατρική (κανονάκι fi t-Τιμπ) του Αβικέννα (Ibn Sina) (980-1037).

Φυσική

Ο Αβερρόης συνέγγραψε επίσης τρία βιβλία σχετικά με τη φυσική και συγκεκριμένα: Σύντομο σχόλιο σχετικά με τη Φυσική, Μέσο Σχόλιο σχετικά με τη Φυσική και  Σχολιασμός της Φυσικής. Στα έργα του αυτά δείχνει ένα ιδιαίτερο και έντονο ενδιαφέρον για την κατανόηση της «κινητήριας δύναμης».

Ο Αβερρόης επίσης ανέπτυξε την ιδέα ότι οι οργανισμοί έχουν μια (μη-βαρυτική) αντίσταση στην κίνηση στο πεδίο της φυσικής. Την ιδέα αυτή υιοθέτησε ο Θωμάς ο Ακινάτης και στη συνέχεια ο Ιωάννης Κέπλερ (Johannes Kepler), ο οποίος αναφέρθηκε σε αυτό το γεγονός ως «Αδράνεια».

Αστρονομία

Όσον αφορά τις σπουδές του στην αστρονομία, ο Αβερρόης υποστήριξε ένα αυστηρά ομόκεντρο μοντέλο του σύμπαντος και εξήγησε τις ηλιακές κηλίδες. Επίσης ανέπτυξε επιστημονική επιχειρηματολογία σχετικά με τα αδιαφανή χρώματα του φεγγαριού. Επίσης, εργάστηκε για την περιγραφή των σφαιρών, και την κίνηση των σφαιρών.

Ψυχολογία

Αβερρόη έκανε επίσης κάποιες μελέτες σχετικά ενεργητική και παθητική διάνοια και ασχολήθηκε με κάποια θέματα Ψυχολογίας.

Σχόλια για τον Αριστοτέλη και τον Πλάτωνα

Μην έχοντας πρόσβαση στο έργο Πολιτικά του Αριστοτέλη, ο Αβερρόης το υποκαθιστά με την  Πολιτεία του Πλάτωνα. Ο Αβερρόης στην πολιτική του προωθεί το αυταρχικό ιδανικό. Η απόλυτη μοναρχία, με επικεφαλής τον φιλόσοφο-βασιλιά, είναι για αυτόν μια δίκαια κοινωνία. Για την πραγμάτωση αυτού του σκοπού απαιτήται εκτεταμένη χρήση του εξαναγκασμού, αν και η πειθώ σε κάθε περίπτωση είναι προτιμητέα και είναι δυνατή εάν οι νέοι εκπαιδευτούν σωστά. Η Ρητορική και όχι η λογική, αποτελεί το κατάλληλο μέσο προς την αλήθεια για τον κοινό άνθρωπο. Η Ρητορική βοηθά με τη σειρά της τη θρησκεία για τον τελικό σκοπό που είναι η διαπαιδαγώγιση των μαζών.

Ακολουθώντας τον Πλάτωνα, ο Αβερρόης αποδέχεται την αρχή της ισότητας των δύο φύλων. Για τις γυναίκες αναφέρει πως θα πρέπει να εκπαιδεύονται να υπηρετούν στο στρατό.

Αποδέχεται επίσης τα ανελεύθερα μέτρα του Πλάτωνα, όπως η λογοκρισία της λογοτεχνίας. Χρησιμοποιεί παραδείγματα από την αραβική ιστορία για να τονίσει ακριβώς πώς μέσα από τη λογοτεχνία εκφυλίζονται οι πολιτικές τάξεις.

Οι φιλοσοφικές του απόψεις

Ο Αβερρόης προώθησε την παράδοση της ελληνικής φιλοσοφίας στον ισλαμικό κόσμο (falsafa). Ο Αβερρόης υποστήριξε ότι η φιλοσοφία του Αριστοτέλη απέκλινε σε αρκετά σημεία και είχε σημαντικές αλλαγές από Πλάτωνα. Ο Αβερρόης απέρριψε τον Νεοπλατωνισμό του Αβικέννα, ο οποίος βασίστηκε εν μέρει στις εργασίες των νεο-πλατωνικών φιλοσόφων Πλωτίνου και Πρόκλου και που λανθασμένα αποδίδεται στον Αριστοτέλη.

Σε μεταφυσική - οντολογία, ο Αβερρόης απορρίπτει την άποψη που προέβαλε Αβικέννας ότι η ύπαρξη είναι απλώς τυχαία. Ο Αβικέννας υποστηρίζε ότι «η ουσία είναι οντολογικά προγενέστερη της ύπαρξης".

Σύμφωνα με τον ίδιο, δεν υπάρχει σύγκρουση μεταξύ θρησκείας και φιλοσοφίας, αλλά μάλλον πρόκειται για διαφορετικούς δρόμους από τους οποίους φτάνουμε στην ίδια αλήθεια. Πίστευε στην αιωνιότητα του σύμπαντος. 

Υποστήριζε επίσης ότι η ψυχή αποτελείται από δύο μέρη, την ατομική και τη θεία. Η ατομική ψυχή δεν είναι αιώνια. 

Σύμφωνα με τον Αβερρόη υπάρχουν δύο είδη γνώσης της αλήθειας. Η πρώτη είναι η γνώση της αλήθειας της θρησκείας που βασίζεται στην πίστη και ως εκ τούτου δεν μπορεί να ελεγχθεί, ούτε απαιτείται κάποιος να εκπαιδευτεί για να την κατανοήσει. Η δεύτερη γνώση της αλήθειας είναι η φιλοσοφία, η οποία προορίζεται για λίγους τυχερούς που έχουν την πνευματική ικανότητα να αναλάβει τη μελέτη της.

  Η σημασία του έργου του

Ο Αβερρόης είναι το πιο διάσημος για τα σχόλια του στα έργα του Αριστοτέλη, τα οποία είχαν ως επί το πλείστον ξεχαστεί στη Δύση. Πριν από 1150 μ.Χ., μόνο λίγα από τα έργα του Αριστοτέλη υπήρχαν σε μετάφραση στη Λατινική Ευρώπη (δηλαδή εκτός του ελληνικού Βυζάντιου). Τα περισσότερα ήταν σε μεγάλο βαθμό μέσα από τις λατινικές μεταφράσεις του έργου του Αβερρόη.

Ο Αβερρόης, λεπτομέρεια από την τοιχογραφία
 "Η Σχολή των Αθηνών" του Ραφαήλ.

Το έργο του Αβερρόη για τον Αριστοτέλη εκτείνονται σχεδόν σε τρεις δεκαετίες, και έγραψε σχόλια για σχεδόν όλο το έργο του Αριστοτέλη, εκτός για την πολιτική του Αριστοτέλη, στην οποία δεν είχε πρόσβαση. Εβραϊκές μεταφράσεις του έργου του είχαν επίσης μια μακροχρόνια επίπτωση στην εβραϊκή φιλοσοφία. Οι Μωυσής Μαϊμονίδης, Samuel Ben Tibbon, Ιούδας Μπεν Σολομών Choen, και Tob Ben Joseph Falaquera ήταν Εβραίοι φιλόσοφοι που επηρεάστηκαν από τον Αβερρόη. 

Οι ιδέες του επίσης αφομοιώθηκαν από τον Θωμά Ακινάτη και άλλους (κυρίως στο Πανεπιστήμιο του Παρισιού). Διάσημοι σχολαστικοί όπως ο Ακινάτης δεν αναφέρονται σε αυτόν με το όνομα του,  αλλά απλά αποκαλώντας τον ο "σχολιαστής" και αποκαλώντας τον Αριστοτέλη "ο φιλόσοφος". 

Ο Αβερρόης δεν είχε καμία αισθητή επίδραση στην ισλαμική φιλοσοφική σκέψη μέχρι και το χρόνο του θανάτου του, η οποία συμπίπτει με μια αλλαγή στην κουλτούρα της Ανδαλουσίας. Στο έργο του Fasl al-Maqāl, τονίζει τη σημασία της αναλυτικής σκέψης ως απαραίτητης προϋπόθεσης για να ερμηνεύσει κάποιος το Κοράνι.